Қазақстанда АЭС салудың оң және теріс жақтары

 6 қазанда Қазақстанда жалпыұлттық референдум өтеді. Сонда атом электр станциясы салынып, не салынбайтыны белгілі болады. Дегенмен бірқатар жергілікті сарапшылар атом электр станциясын салу идеясын қолдайды.

Ләззат АСАБАЕВА

Аружан СМАҒҰЛОВА

Бүгінгі таңда ең көп талқыланатын тақырыптардың бірі - ел аумағында атом электр станциясын салу. Бұл мәселені саясаткерлер тәуелсіздік алғаннан бері бірнеше рет көтерген. Бұл мәселе осы уақытқа дейін талқыланып жүрді. 2023 жылдың тамызында президент атом электр станциясын салу қажеттілігі туралы нақты мәселе қойды. "Атом электр станциясын салу немесе салудан бас тарту – еліміздің болашағына қатысты өте маңызды мәселе. Сондықтан оны ұлттық референдумға шығаруды ұсынамын", - деді Қасым-Жомарт Тоқаев. Сонымен, жалпыұлттық референдумда атом электр станциясының Қазақстанда салынатыны немесе салынбайтыны белгілі болады.

Экономикалық әл-ауқат үшін

Халық атом электр станциясы елде қажет пе, жоқ па, соны шешкенше, депутаттар мен қоғам қайраткерлері белсенді жұмыс істей бастады. Президенттің шақыруын белсенді қолдай бастаған бұқаралық ақпарат құралдары да шетте қалмады. Сондықтан бұл тақырып № 1 жаңалыққа айнала бастады.

АЭС салу жоспарланып отырған Үлкен ауылында алғашқы қоғамдық тыңдаулар өтті. Қоғамдық топ атом электр энергиясын пайдаланудың маңыздылығын атап өтіп, бұл халықтың әл-ауқатына жасалған үлкен қадам екенін айтты.

Орналасқан жері

 Шенеуніктер станция салу үшін бірнеше сайтты қарастырып үлгерді. Оған Балқаш көлі мен Курчатов қаласының маңы таңдалды. Ал 2022 жылы Алматы облысының Үлкен ауылы атом электр станциясының құрылыс орны ретінде таңдалды. Қоғамдық тыңдауларда халық құрылысқа қарсы емес екені белгілі болды.

Жергілікті сарапшылардың пікірі

Оңтүстік астананың шенеуніктері мен қоғам қайраткерлерінің пікірі азды-көпті түсінікті болды. Алайда біз Ақтөбе сарапшылары мен депутаттарының пікірін білуді жөн деп таптық. Алғашқылардың бірі болып облыстық мәслихат депутаты Боран Ізбасов пікір білдірді. Ол – жылу энергетигі. Алматы энергетика және байланыс институтының түлегі мемлекеттік бастаманы қолдайды. Инженер-жылу энергетигі бұл бастама электр энергиясының тапшылығы мәселесін шешетініне сенімді.

- Мен жылу инженері ретінде атом электр станциясының құрылысын әрдайым мақұлдаймын. Егер станция салынбаса, 2030 жылға қарай электр энергиясының тапшылығы қатты сезіледі. Қазіргі уақытта біз электр энергиясын көрші елдерден сатып аламыз. Тіпті қазір де электр қуатының жетіспеушілігі сезілуде. Оның шығыны мен тұтынуы орасан зор. Тұрғын үй құрылысы қарқынды жүріп жатыр, инфрақұрылымды дамыту да кем түспейді. Электр энергиясын тұтыну жыл сайын проблемаға айналуда. Сондықтан атом электр станциясының құрылысы Қазақстандағы электр энергиясының тапшылығы мәселесін шешеді деп санаймын.

Бізге жылу беретін электр станцияларына келетін болсақ, олардың жабдықтары ескірген. Өйткені олар қоршаған ортаға теріс әсер етеді және атмосфераны ластайды. Осылайша, экология зардап шегеді. Сондықтан қазір бүкіл әлемде атом электр станцияларының құрылысы жүргізілуде. Алып елдерге қараңыз. Америка, Ресей, Франция, Германия, Жапония, Қытай – олардың барлық электр энергиясы атом электр станцияларының арқасында қамтамасыз етіледі. Егер біз балаларымыздың болашағы жарқын болсын десек, онда АЭС салу қажет,- дейді Боран Оңғарбайұлы.

Елдің дамуына ықпал етеді

Қазақстанда өндірісі бойынша бірінші орында тұрған уран энергетикалық реакторларда пайдаланылады. Айтпақшы, оны пайдалану үшін алдымен оны алу керек. Содан кейін оны қайта өңдеу керек. Қайта өңделген шикізат пайдаланылады, қалдықтар көміледі. Бірақ адамдар одан да көп қорықпайды. Чернобыль атом электр станциясының тарихын қайталаудан қорқады. Техногендік апат қоршаған ортаға және адам ағзасына зиянды әсер етті.

- Әр саланың өз қаупі бар. Газда да, басқаларында да бар. Егер қарапайым ережелер сақталмаса, орны толмас жағдай орын алуы мүмкін. Мысалы, газ желілерін пайдалану кезінде, тіпті қарапайым мысал – автокөлік жүргізу. Егер жол қозғалысы бұзылса, сіз апатқа ұшырап, өзіңізді ғана емес, басқаларды да мүгедек етіп аласыз. Бұл үшін нормалар бар, егер құрылыс пен пайдалану нормаларға сәйкес сақталса, онда апаттар болмайды, - дейді инженер - жылу энергетигі.

- Қазақстанда атом электр станциясының құрылысы елдің инфрақұрылымы мен экономикасының өсуін қамтамасыз етеді. Меніңше, бұл елдің дамуы үшін қажетті құрамдас бөлік, – деп сөзін қорытындылады депутат.

АЭС-тің адам ағзасына әсері

 Сонымен қатар, сарапшының адам ағзасына радиацияның әсері туралы пікірін білу үшін М. Оспанов атындағы БҚМУ радиология кафедрасының басшысы, медицина ғылымдарының кандидаты Ерболат Ізтілеуовке жүгіндік.

- Егер кенеттен апат орын алса, халық не болады деп алаңдайтын шығар. Апат нөлге дейін азаяды, өйткені егер біз Чернобыльдағы немесе Фокусима соңғы апаттарды қарастырсақ, онда бізде цунами де, жер сілкінісі де жоқ. Чернобылға келетін болсақ, ескірген реактор болды. Қазір мұндай реактор жоқ, қазіргі реакторлар олай өндірілмейді. Қазіргі атом реакторы - бұл оқшауланған жабық жүйе, оның қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі жоқ. Бұл атом реакторларының ерекшелігі, сондықтан ол қоршаған ортаға және адамға әсер етпейді. Адамдар радиоактивті материалдардың қайда сақталатынын ойлап, уайымдайды. Бірақ үшінші буыннан қалған атом реакторларының қалдықтары төртінші буын реакторының пайдаланатын өніміне айналады. Сондықтан олар күйіп кетеді. Бұл қалдықсыз өндіріс болады, - дейді Ерболат Ізтілеуов.