Ауырмаудың жалғыз жолы – вакцина

 

Ақтөбеде адам папилломавирусына (HPV) қарсы вакцинация қызу жүріп жатыр. Ақпарат құралдарында жиі айтылып жүрген бұл вирус жай ғана тітіркендіргіш емес, медицина мамандары оның онкологиялық ауруларға апаратын нақты қауіп екенін баса айтып отыр. Сондықтан қазіргі таңда алдын алудың ең тиімді жолы — 11 жастан бастап қыз балаларды тегін егу. Вакцинация мектептер мен емханаларда жүргізіледі.

Айгерім ЖҰМАБАЕВА

kerekinfoaktobe@gmail.com

Басты мақсат — жатыр мойны обырынан қорғау

Ақтөбе қалалық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының бас маманы Айгүл Құлмағамбетованың айтуынша, HPV-ге қарсы жоспарлы вакцинация былтыр, 2024 жылдың күзінде басталды. Елімізде бұл екпе профилактикалық егулердің Ұлттық күнтізбесіне енгізілген. Екпе мектеп пен емханаларда, тіркелген мекенжайы бойынша, тегін және ата-ананың жазбаша келісімімен салынады.

— Бұл вакцина — әйелдер денсаулығын сақтаудағы маңызды жаңалық. Себебі HPV онкологиялық ауруларға, әсіресе жатыр мойны обырына тікелей себепші. Қазақстанда жыл сайын бұл дертке шалдығудың 1900-ге жуық жаңа жағдайы тіркеледі. Өкінішке қарай, 600-ден астам әйел сол үшін көз жұмады. Жатыр мойны обыры — сүт безі қатерлі ісігінен кейінгі ең жиі кездесетін онкологиялық ауру, — дейді маман.

HPV дегеніміз не және ол несімен қауіпті?

Адам папилломавирусы — тері мен шырышты қабықтарға әсер ететін вирустар тобы. Оның қауіптілігі — кейбір штамдарының онкогендік белсенділігі өте жоғары. Яғни олар жасуша құрылымын бұзып, мутацияға әкелуі мүмкін. Бұл өз кезегінде қатерлі ісікке соқтырады.

HPV бірнеше жолмен таралады:

Тұрмыстық: қол алысу, сүйісу, зақымданған тері арқылы, әсіресе ылғалды ортада — бассейн, сауна, спортзал. Жыныстық: онкогендік типтер жыныс мүшелерінде сүйел пайда болуына себеп болады. Тік жолмен: босану кезінде анадан балаға беріледі. Сәбилердің аузында немесе терісінде сүйел пайда болуы мүмкін. Өзін-өзі жұқтыру: мысалы, қырыну кезінде вирус дененің басқа жеріне таралуы ықтимал.

Алдын алу — вакцинация

Қазіргі таңда HPV-ні толық емдеп жоятын дәрі жоқ. Сол себепті алдын алудың ең сенімді жолы — екпе. Ол жыныстық қатынас басталғанға дейін, яғни жасөспірім шақта салынуы тиіс. Айгүл Құлмағамбетова:

— Бұл вакцина 135 елде 15 жылдан астам уақыт бойы қолданыста. Қырғызстан, Өзбекстан, Түрікменстан сынды көршілес елдерде де кеңінен егіліп жатыр. Бізде 2024 жылдан бастап ресми түрде енгізілді, — дейді. Қазақстанда қолданылып жатқан төрт валентті вакцина 6, 11, 16 және 18 типті HPV-ге қарсы қорғаныс береді. Екпе 6 айлық аралықпен екі рет салынады. Егу алдында балалар міндетті түрде медициналық тексеруден өтеді. Қарсы көрсетілім болмаған жағдайда ғана жүргізіледі.

Вакцина қалай жұмыс істейді?

HPV-ге қарсы вакцинада тірі вирус жоқ. Ол рекомбинантты ДНҚ технологиясымен дайындалған, яғни вирус қабығындағы ақуыздарға ұқсас бөлшектерден тұрады. Бұл бөлшектер адам ағзасына жұқпалы әсер етпейді, алайда иммун жүйесін іске қосып, қорғаныс антиденелерінің түзілуін қамтамасыз етеді. Қысқасы, бұл вакцина ағзаны "жаттықтырады" — нақты вирусқа тап болған кезде, оны тануға және бейтараптандыруға көмектеседі.

Қорқыныш пен қауесет

Жалпы жұрт арасында "вакцина бедеулік тудырады", "қатерлі ісік жасушалары егілуде" деген негізсіз үрейлер бар. Бірақ мұндай пікірлердің ғылыми да, клиникалық та дәлелі жоқ. Мамандардың айтуынша, вакцина құрамында тірі вирус та, рак жасушалары да болмайды. Онда тек қорғаныс антиденелерінің түзілуін үйрететін белоктар ғана бар.

— Бұл екпе жыныстық жолмен берілетін ең кең таралған инфекциялардың бірімен күресте таптырмас құрал. Әлем бойынша әрбір ер мен әйелдің 80 пайызы өмір бойы кем дегенде бір рет HPV жұқтырады деген дерек бар. Жасөспірім кезінде алынған вакцина жатыр мойны обырының даму қаупін айтарлықтай азайтады, — дейді Құлмағамбетова.

100 миллионнан астам адам екпе алған

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, HPV-ге қарсы вакцина алғаш рет 2006 жылы тіркелген. Содан бері әлем бойынша 100 миллионнан астам адам егілу курсын өткен. Барлығы 270 миллионнан астам доза қолданылған. Кері әсер ретінде тек инъекция орнында ауырсыну, қызару, ісіну, қысқа мерзімді бас ауруы, дене қызуының сәл көтерілуі сияқты жеңіл реакциялар ғана тіркелген.

HPV — әлемде кең таралған вирус. Ол әсіресе қыз-келіншектер үшін өте қауіпті. Бірақ медицинаның бүгінгі мүмкіндігі — вакцинация арқылы бұл қатердің алдын алуға жол ашады. Қазірден қамдану — болашақта өмірді сақтап қалудың жалғыз жолы. Ендеше, ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын іздеген жөн.

Екпеден бас тартпаңыз!

Вакцинация алу вирус жұқтырмаудың тиімді әдісі. Мамандар жаппай егулердің арқасында ең  қауіпті инфекцияларды жеңуге мүмкіндік болатынын айтты.

Қалалық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының мәліметінше, бүгінгі таңда вакцинация бірқатар қауіпті жұқпалы аурулардың алдын алудың тиімді әдісі екенін атап өтті. Мұны халықаралық тәжірибе де, отандық медицинаның жетістіктері де растайды.

Ақтөбе қалалық санитарлық эпидемиологиялық бақылау басқармасының бас маманы  Айгүл Құлмағамбетова атап өткендей, кейбір қаіпті аурулар жойылған. - 1970 жылдардың аяғында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бастамасымен шешек толығымен жойылды. Ал Еуропалық аймақ елдерінде, соның ішінде Қазақстанда вакцинация полиомиелитпен ауыру жағдайларын жоюға мүмкіндік берді", - деп түсіндірді Айгүл Құлмағамбетова.

Оның айтуынша, Ақтөбеде 1996 жылдан бастап полиомиелит, 2001 жылдан бастап эпидемиялық паротит, 2009 жылдан бастап дифтерия жағдайлары тіркелмеген. Бұл көрсеткіштер Денсаулық сақтау жүйесінің жоспарлы және ұзақ мерзімді жұмысының нәтижесі.

21 инфекциядан қорғау күнтізбесі

Қазақстанда халықты вакцинациялау 21 жұқпалы ауруға қарсы иммундауды қамтитын профилактикалық екпелердің ұлттық күнтізбесі бойынша қатаң түрде жүргізіледі. Бұл тізім Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымдарын ескере отырып қалыптастырылады және ағымдағы эпидемиологиялық жағдайға байланысты үнемі қайта қаралады.

"Біз дамыған елдерде қолданылатын вакциналарды қолданамыз. Оның үстіне, олардың кейбіреулері әлі күнге дейін бірқатар мемлекеттерде қол жетімді емес. Балалар үшін мемлекеттік тіркеуден өткен және ДДҰ сертификаттаған препараттар ғана пайдаланылады", - дейді Айгүл Құлмағамбетова.

Қазақстанда вакцинациямен қамту тәсілдерін өзектендіруге байланысты денсаулық сақтау министрлігінің қаулысымен 2024 жылғы 3 наурыздан бастап міндетті иммундауға жататын халық топтарының тізбесін нақтылайтын жаңа ережелер күшіне енді.

Ресми құжатқа сәйкес профилактикалық егулер  келесі санаттар бойынша жүргізіледі:

- Ұлттық күнтізбенің белгіленген мерзімдеріне сәйкес жасына қарай; - кене энцефалиті, сібір жарасы, туляремия және оба сияқты қауіпті инфекциялардың табиғи ошақтарында тұратын және жұмыс істейтін адамдарға;

кәсіби тәуекел топтарына:

* медицина қызметкерлеріне (В гепатиті мен тұмауға қарсы вакцинация);

* тазарту және кәріз құрылыстарының қызметкерлеріне (іш сүзегі);

* үлгілермен және жануарлармен, соның ішінде құтыру сызығы бойынша жұмыс істейтін ғылыми қызметкерлер мен зертхана қызметкерлеріне;

*қараусыз қалған жануарларды аулаумен, аңшылық және орман шаруашылығымен, сою пункттерімен және патологиялық-анатомиялық қызметтермен (құтыру)айналысатын қызметкерлерге;

* жануарлардың шағуына немесе сілекейіне ұшыраған адамдарға;

* тері жарақаттары мен жарақаттары бар азаматтарға (сіреспеге қарсы екпелер); - сондай-ақ тізімге денсаулық жағдайы бойынша тәуекелге ұшыраған адамдар кіреді:

* диспансерлік есептегі балалар (тұмау);

* қан құюды қабылдаған пациенттер (В гепатиті);

* медициналық-әлеуметтік мекемелердің жетім балалары мен тәрбиеленушілері;

* қарт азаматтар мен мүгедектігі бар адамдар (тұмау).

Ақырында, эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша инфекция қаупі жоғары кез келген адам - соның ішінде А вирустық гепатиті, қызылша, қызамық, паротит және COVID-19.